قهوه ساحل عاج بیشتر به شکل ربوستا تولید می‌شود (برخلاف کشورهای آمریکای لاتین که عربیکا رایج‌تر است). این کشور زمانی یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان قهوه جهان بود، ولی به‌دلیل بی‌ثباتی سیاسی و افت قیمت جهانی، جایگاهش کمی ضعیف شد.

بیاید در کنارهم ابتدا کمی با این کشور آشنا شویم و سپس اطلاعات دقیقی درباره قهوه‌ی این کشور به دست‌ آوریم.

سرزمین

ساحل عاج کشوری است که در سواحل غربی آفریقا قرار دارد. پایتخت دوفاکتو (عملی) آن آبیجان است؛ اما پایتخت اداری تعیین‌شده (از سال ۱۹۸۳) یاموسوکرو می‌باشد.

ساحل عاج از شمال با مالی و بورکینافاسو، از شرق با غنا، از جنوب با خلیج گینه، از جنوب‌غربی با لیبریا و از شمال‌غربی با گینه هم‌مرز است.

ناهمواری‌ها

کوه نیمبا، بلندترین قله رشته‌کوه نیمبا است که در امتداد مرزهای گینه – ساحل عاج – لیبریا در غرب آفریقا کشیده شده است.

زمین هرچه از ساحل دور می‌شود به‌طور پیوسته ارتفاع می‌گیرد و نیمه شمالی کشور عمدتاً از ساواناهای مرتفع تشکیل شده که بیشتر در ارتفاع حدود ۳۰۰ متر (۱۰۰۰ فوت) بالاتر از سطح دریا قرار دارند. بیشتر بخش مرزی با لیبریا و گینه از رشته‌کوه‌ها شکل گرفته است. بلندترین نقطه آن، کوه نیمبا با ارتفاع ۱,۷۵۲ متر (۵,۷۴۸ فوت) است که در ذخیره‌گاه طبیعی سخت‌گیرانه کوه نیمبا قرار دارد (که در سال ۱۹۸۲ به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد). در این منطقه، مرزهای سه کشور به هم می‌رسند.

آب‌های سطحی (رودها)

به‌جز رود کاوالی که بیشتر مرز با لیبریا را تشکیل می‌دهد، رودهای اصلی از غرب به شرق عبارتند از: ساساندرا، بانداما و کوموئه که همگی به سمت جنوب جریان داشته و به خلیج گینه می‌ریزند.

به دلیل وجود آبشارها و تندآب‌های فراوان، ارزش این رودها برای حمل‌ونقل بسیار کم است. با این حال، از پتانسیل تولید برق‌آبی آن‌ها استفاده می‌شود.

خاک‌ها

خاک‌های جنگلی جنوب به دلیل شست‌وشوی شدید حاصل‌خیزی خود را از دست داده و به لاتریت‌ها (خاک سرخ حاوی اکسید آهن) تبدیل می‌شوند.
خاک‌های زرد و باتلاقی که زهکشی ضعیفی دارند و عمدتاً در جنوب یافت می‌شوند، به دلیل داشتن سیلیس و مواد رُسی، حاصل‌خیزی خود را بهتر حفظ می‌کنند.
در مناطق ساوانا، پوسته‌های سخت ناشی از تبخیر سریع با خاک‌های سیاهِ رسی–سیلیسیِ غنی به‌طور متناوب دیده می‌شوند.

گیاهان و جانوران

جنگل‌های بارانی استوایی در جنوب شامل گونه‌های ارزشمند چوبی است، از جمله ماهون آفریقایی و ایروکو (که به نام ساج آفریقایی هم شناخته می‌شود). یکی از مراکز مهم جنگل‌کاری، پارک ملی بانکو در شمال‌غربی آبیجان است. در پارک ملی تای درختانی با ارتفاع بیش از ۴۵ متر (۱۵۰ فوت) یافت می‌شوند. این پارک در سال ۱۹۸۲ به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

حیات‌وحش منطقه جنگلی شباهت زیادی به کشور همسایه، غنا دارد، اما پستانداران سم‌دار بزرگ در آن کمتر یافت می‌شوند، به جز بونگو (آهو قهوه‌ای مایل به قرمز) و گاومیش جنگلی. همچنین چند گونه آهوی کوچک مانند آهوی سلطنتی و آهوی پشت‌زرد وجود دارند.

گراز جنگلی غول‌پیکر در سراسر منطقه پراکنده است و گراز رودخانه‌ای سرخ در برخی مناطق به‌وفور یافت می‌شود.

در شمال، جنگل‌های ساوانا حدود ۱۰ گونه آهو را در خود جای داده‌اند و همچنین شیرها و گاهی گله‌های فیل در آن دیده می‌شوند. پارک ملی کوموئه در شمال‌شرق از نظر حیات‌وحش غنی است؛ در آنجا شیر، فیل، پلنگ، میمون سبز و بیش از ۲۰ گونه خوک وجود دارند. تاکنون بیش از ۴۰۰ گونه پرنده نیز در این پارک شناسایی شده است.

پارک ملی تای در نزدیکی مرز لیبریا، به خاطر وجود اسب‌آبی‌های کوتوله معروف است. جمعیت شامپانزه‌ها در این پارک موضوع یک مطالعه بلندمدت توسط «هدویگه بوش–آخرمان» و «کریستف بوش» بوده است.

منطقه حفاظت دریایی گراند–برِبی در ساحل اقیانوس اطلس (جنوب‌غرب کشور) یک منطقه حفاظت‌شده است که زیستگاه صخره‌های مرجانی، لاک‌پشت‌های دریایی، سفره‌ماهی‌ها و کوسه‌ها به شمار می‌رود.

گروه‌های قومی

در ساحل عاج بیش از ۶۰ گروه قومی وجود دارد. به‌طور سنتی، این گروه‌ها از هم مستقل بودند، اما با گذشت زمان، مهاجرت داخلی و ازدواج‌های بین‌قومی تا حد زیادی هویت فرهنگی خاص هر گروه در یک منطقه را کاهش داده است.
هر یک از این گروه‌ها با گروه‌های بزرگ‌تری در خارج از مرزهای کشور ارتباط قومی دارند.

• بائوله و سایر مردمانی که در شرق رود بانداما زندگی می‌کنند، با آکان‌های غنا پیوند دارند؛ ماهیگیران تالابی در جنوب نیز همین‌طور.

• مردمان جنگل‌های غرب رود بانداما با مردم کرو در لیبریا مرتبط‌اند.

• در مناطق داخلی، گروه کرو به زیرگروه‌های کوچک‌تر تقسیم می‌شود که در گستره‌های وسیعی از جنگل پراکنده‌اند.

مردمان ساوانا به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:

• مانده (که در مالی بسیار قدرتمند هستند): شامل کشاورزان مالینکه و تاجران دیولا.

• گور: شامل سنوُفو، لُبی و بوبو که در شمال‌شرق پراکنده‌اند و در کشورهای همسایه نیز حضور دارند.

زبان‌ها در ساحل عاج

تمام زبان‌های آفریقایی موجود در ساحل عاج به یکی از سه زیرگروه خانواده نیجر–کنگو تعلق دارند:

• کوا در جنوب

• مانده در شمال‌غرب

• گور در شمال‌شرق

یک زبان تجاری به نام دیولا–تابوسی (مشابه زبان بامبارای مانده) در سراسر کشور توسط تاجران مسلمان استفاده می‌شود.

همچنین فرانسوی پاتوی (فرانسوی شکسته) به نام فرانسه موسا در آبیجان رایج است. زبان رسمی کشور فرانسوی است.

دین

حدود دو پنجم جمعیت کشور مسلمان هستند؛ بیشتر آن‌ها در شمال‌غرب و در آبیجان زندگی می‌کنند.

حدود یک‌سوم جمعیت مسیحی هستند که عمدتاً شامل کاتولیک‌های رومی و پروتستان‌های انجیلی می‌شوند.

در کشور همچنین پیروان آیین هاریست حضور دارند؛ این یک دین ترکیبی (تلفیقی) بومیِ ساحل عاج است که توسط ویلیام وِید هریس در جریان جنگ جهانی اول بنیان گذاشته شد. تخمین زده می‌شود که این آیین در کشور حدود ۱۰۰ هزار پیرو داشته باشد.

اقتصاد

ساحل عاج برای سال‌ها اعتبار مالی خوبی داشت، اما این وضعیت از اواخر دهه ۱۹۸۰ تغییر کرد و کشور از ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۳ هفت سال متوالی رکود اقتصادی را تجربه کرد. در آن دوره، کشور نتوانست بدهی‌های خارجی خود را پرداخت کند. با این حال، توافق‌های مالی جدید با بانک‌های طلبکار و کاهش ۵۰ درصدی ارزش فرانک CFA به بهبود اقتصاد تا اواسط دهه ۱۹۹۰ کمک کرد.

این کاهش ارزش پول، که به دستور فرانسه انجام شد، باعث شد صادرات چوب، ماهی و لاستیک ساحل عاج جذاب‌تر شود. اما در اواخر قرن بیستم، افت شدید قیمت کاکائو و قهوه روند بهبود را مختل کرد. همچنین بی‌ثباتی سیاسی از اواخر دهه ۱۹۹۰ تا دهه اول ۲۰۰۰ میلادی این روند را بیشتر کند نمود. کشور در دهه ۲۰۱۰ رشد اقتصادی بالایی را تجربه کرد، اما در سال ۲۰۲۰ به دلیل تأثیرات مخرب همه‌گیری کرونا بر بخش‌های اقتصادی، رشد به شکل قابل توجهی کاهش یافت.

سیاست مالی ساحل عاج به‌طور بنیادی لیبرال است و سرمایه‌گذاری‌ها از طریق معافیت‌های مالیاتی و حمایت قانونی در برابر ملی‌سازی تشویق می‌شوند.
خصوصی‌سازی گسترده از اواسط دهه ۱۹۸۰ به سیاست دولتی تبدیل شد، بخشی به این دلیل که دولت پیش‌تر در تعداد زیادی پروژه تخصصی برای تنوع‌بخشی به اقتصاد مشارکت کرده بود.

دولت ساحل عاج با موفقیت شرایط وام‌دهندگان بین‌المللی برای بازپرداخت بدهی‌ها را برآورده کرد، اما همچنان برای اجرای اصلاحات در مدیریت مالیه عمومی و کاهش نابرابری‌های جدی در توزیع درآمد تلاش می‌کند.

فرهنگ

محیط فرهنگی در ساحل عاج همچنان دچار دوگانگی است؛ این جدایی حتی بیشتر از بسیاری دیگر از کشورهای آفریقایی میان شبکه‌ای از فرهنگ‌های قومی و نفوذ خارجی تقریباً تماماً فرانسوی دیده می‌شود.

با این حال، هنرهای سنتی همچنان شکوفا هستند:

• سنوُفوها ماسک می‌تراشند، درها را با نمادهای رمزی تزئین می‌کنند و به ریتم‌های آرام و باشکوه طبل‌ها که توسط زیلوفون‌ها همراهی می‌شوند، می‌رقصند.

• کوه‌نشینان جنگل‌های مان ماسک‌هایی با چهره‌های هولناک به چهره می‌زنند و رقص آن‌ها با ضرباهنگ طبل‌ها و با پیشروی چوب‌پایه‌روها (رقصندگان بر روی پایه‌های بلند) هدایت می‌شود.

• هنرمندان بائوله که بسیار چندبُعدی هستند، جواهرات طلای ظریف و مجسمه‌های چوبی می‌سازند.

برای آشنایی بیشتر با ساحل عاج کلیک کنید.

قهوه

قهوه ساحل عاج میراثی غنی به‌عنوان یکی از رهبران جهانی در تولید قهوه ربوستا دارد. این کشور آفریقای غربی با وجود چالش‌های چشمگیر، به‌تدریج جایگاه خود را در صنعت قهوه بازمی‌یابد. این مقاله به تاریخچه، مناطق کشت، ویژگی‌های طعمی منحصربه‌فرد و تلاش‌های مداوم برای احیای قهوه ساحل عاج می‌پردازد و نگاهی به مسیر طی‌شده و چشم‌انداز آینده آن ارائه می‌دهد.

تاریخچه

سفر قهوه در ساحل عاج در اوایل قرن بیستم با معرفی قهوه ربوستا از جاوه و کنگو آغاز شد. پیش از آن، این کشور عمدتاً قهوه لیبریکا را که از لیبریا (کشور همسایه) آورده شده بود، کشت می‌کرد. اما استقامت و سازگاری بالای ربوستا به‌سرعت آن را به انتخاب اصلی کشاورزان تبدیل کرد.

در حالی که بسیاری از کارشناسان بر این باورند که قهوه در دوران باستان و در منطقه اتیوپی در آفریقا آغاز شد، درختان قهوه تا زمانی که فرانسوی‌ها آن‌ها را در قرن نوزدهم به ساحل عاج آوردند – هنگامی که این کشور بخشی از مستعمرات فرانسه بود – به آن سوی قاره نرسیده بودند. با این حال، پس از آغاز کشت آن، کشاورزان آفریقایی قهوه را به یکی از صادرات اصلی تبدیل کردند. در مقطعی، ساحل عاج سومین تولیدکننده بزرگ دانه قهوه در جهان بود، پس از کلمبیا و برزیل. آن‌ها تا دهه ۱۹۸۰ بزرگ‌ترین تولیدکننده نوع خاصی از دانه، یعنی ربوستا بودند.

متأسفانه جنگ داخلی موجب برهم خوردن کشت قهوه شد و باعث شد این کشور جایگاه بالای خود را از دست بدهد. امروزه دانه‌های قهوه همچنان بخشی مهم از اقتصاد ساحل عاج هستند و این کشور همواره جزو بیست تولیدکننده برتر قهوه در جهان به شمار می‌رود. حتی در سال ۲۰۲۰، دولت جدید وعده داد تولید قهوه را تا ۴۰۰ درصد افزایش دهد.

ویژگی‌های منحصربه‌فرد طعمی قهوه ساحل عاج

ویژگی‌های برجسته ربوستا: قهوه ربوستای ساحل عاج به خاطر تلخی قوی، اسیدیته بالا و زیرلایه‌های خاکی و محکم شناخته می‌شود. طعم‌های فرعی معمولاً شامل نت‌هایی از چوب و پس‌طعمی کمی زبر است، که برای کسانی که طعم‌های قوی و پرقدرت را می‌پسندند، بسیار جذاب است.

ویژگی‌های برجسته عربوستا: یک هیبرید نادر در دهه ۱۹۶۰، گونه‌ای هیبریدی به نام عربوستا (ترکیبی از عربیکا و ربوستا) توسعه یافت که طعمی ملایم‌تر و شیرین‌تر ارائه می‌دهد. با وجود تعادل طعمی، کشت عربوستا به دلیل بازده کمتر و طول دوره رشد طولانی‌تر محدود مانده و بیشتر در میان تولیدکنندگان کوچک یک گونه نادر به شمار می‌آید.

 انواع طعم‌هایی که در قهوه ساحل عاج می‌توان حس کرد در ادامه آورده شده است: 

شکلاتی: بسیاری از دانه‌های قهوه ساحل عاج طعمی شبیه شکلات به قهوه می‌دهند که کمرنگ اما قابل تشخیص است.

آجیلی: طعم آجیلی در بسیاری از انواع دانه قهوه، از جمله قهوه‌های ساحل عاج، رایج است. برشته‌کاری تیره این طعم را می‌پوشاند، در حالی که برشته‌کاری روشن آن را برجسته‌تر می‌کند. به همین دلیل نقطه شروع خوبی برای تازه‌کارهاست و به‌ویژه در برندهایی که از دانه ربوستا استفاده می‌کنند، به وضوح قابل تشخیص است.

ادویه‌ای: احتمالاً هنگام نوشیدن قهوه، طعمی ادویه‌ای احساس خواهید کرد که پس از بلع بیشتر به‌عنوان مزه ماندگار (aftertaste) خود را نشان می‌دهد. مدت زمان برشته‌کاری و همچنین میزان آسیاب دانه‌ها بر شدت این طعم ادویه‌ای تأثیر می‌گذارد.

تلخ: دانه‌های قهوه ساحل عاج دارای طعم تلخ و تیره شاخصی هستند که تقریباً در همه نوع برشته‌کاری قابل توجه است، هرچند برشته‌کاری تیره این تلخی را شدیدتر می‌کند. عادت کردن به این طعم تلخ ممکن است زمان‌بر باشد، اما پس از آن بازگشت به انواع دیگر دانه‌ها دشوار خواهد بود.

مناطق کشت قهوه در ساحل عاج

مناطق مختلف ساحل عاج با شرایط محیطی متفاوت، ویژگی‌های خاصی به دانه‌های قهوه می‌بخشند. در غرب کشور، به‌ویژه در ناحیه مان و مونتاگن، خاک‌های آتشفشانی و چشم‌اندازهای کوهستانی شرایطی ایده‌آل برای کشت قهوه ایجاد کرده‌اند و همین منطقه میزبان کشت محدود هر دو نوع عربیکا و ربوستا است. در بخش مرکزی، شهر دالوا و نواحی اطراف آن به‌عنوان قلب تولید قهوه شناخته می‌شوند؛ جایی که شرایط استوایی و خاک‌های حاصلخیز، تولید ربوستا را به اوج رسانده است و شهرهایی مانند گانوا و بوافل نقش مهمی در این رونق دارند. در جنوب، نواحی آبنگورو و آبویسو علاوه بر قهوه، به دلیل خاک‌های حاصلخیز، قطب مهمی برای تولید کاکائو نیز هستند و نزدیکی به مرز غنا بر اهمیت کشاورزی این منطقه افزوده است. در مقابل، مناطق شمالی و شرقی مانند اودینه به دلیل آب‌وهوای خشک‌تر سهم کمتری در کشت قهوه دارند، اما با وجود مقیاس کوچک، همچنان بخشی از چشم‌انداز قهوه ساحل عاج به شمار می‌آیند.

چالش‌ها و تلاش‌های احیا

اختلالات داخلی بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۱، ضربه شدیدی به بخش قهوه وارد کرد. تولید کاهش یافت، معیشت کشاورزان تحت تأثیر قرار گرفت و جایگاه ساحل عاج به‌عنوان یک تولیدکننده جهانی قهوه کاهش یافت.

تلاش‌ها برای بازسازی صنعت قهوه شامل موارد زیر است:

• سرمایه‌گذاری: سرمایه‌گذاری‌های دولت و بخش خصوصی در این بخش.

• آموزش کشاورزان: برنامه‌های تمرکز بر شیوه‌های پایدار و بهبود کیفیت.

• توسعه زیرساخت‌ها: ارتقای امکانات فرآوری برای افزایش بهره‌وری و تولید.

جمع‌بندی

قهوه ساحل عاج نمادی از تاب‌آوری است؛ از دوران اوج تولید تا عبور از چالش‌ها. میراث ربوستای این کشور همراه با تلاش‌های احیا، ساحل عاج را برای آینده‌ای امیدوارکننده در صنعت جهانی قهوه آماده می‌کند. چه به دنبال طعم‌های قوی ربوستا باشید و چه هیبریدهای نادری مانند عربوستا را تجربه کنید، قهوه ساحل عاج داستانی به غنای طعم و پیچیدگی دانه‌های خود ارائه می‌دهد.

با سایر کشورهای روی کمربند قهوه اینجا آشنا شوید.