تاریخچه قهوه

تاریخچه قهوه

قهوه یکی از محبوب ترین نوشیدنی های دنیاست. آرامش بخش، انرژی زا و دارای طعم هایی بی نظیر. آنقدر محبوب است که گویی اگر نبود هیچ جایگزین دیگری برای آن یافت نمی شد. این نوشیدنی حاصل عصاره گیری از دانه هایی است که عمدتا آن ها را به رنگ های قهوه ای تیره و روشن دیده ایم. دانه هایی که از درون میوه هایی به نام گیلاس قهوه بیرون می آیند و پس از طی فرآیندی به دست مصرف کننده می رسند.

امروزه به جرئت می توان گفت قهوه نه فقط یک نوشیدنی بلکه یک علم مجزاست. علمی که از مرحله کاشت گیاه قهوه شروع می شود و همواره در رشد، باردهی، برداشت، جداسازی، تفت دادن، نگهداری، آسیاب کردن، دم کردن و نهایتا نوشیدن یک فنجان قهوه ادامه می یابد. علمی که روز به روز به پیشرفت خود ادامه می دهد و سیطره دانش خود را وسیع تر و عمیق تر می کند تا طعم گوارا تری به فنجان قهوه ما ببخشد. کشورهایی که گیاه قهوه را کشت میکنند تعداد محدودی اند اما صدها کشور از آن بهره می برند و بوسیله روش های سنتی و مدرن آن را سرو میکنند. کشورهایی که هر یک سال هاست بخشی از فرهنگشان با این نوشیدنی در هم تنیده شده و هر یک روایتی جذاب و شنیدنی از تاریخچه قهوه نوشی در سرگذشت خود دارند.

برای اینکه بفهمیم چرا این لوبیای سحرآمیز پس از طی سالیان دراز بعنوان اولین نوشیدنی محبوب دنیا پس از آب نامیده شد، بد نیست نگاهی مختصر به تاریخچه شگفت آور قهوه بیاندازیم و منشا شروع قهوه نوشی در دنیا را بهتر بشناسیم.

“دیدن تغییر جهان از نگاه یک فنجان قهوه چقدر شگفت انگیز است” (دانا فیورز)

 

ماجرای پیدایش قهوه

در مورد زمان و مکان کشف قهوه و همینطور اولین کسی که آن را کشف نمود افسانه های زیادی وجود دارد. صرف نظر از اینکه کدام یک از این داستان ها درست است اما همه در یک مورد مشترک هستند و آن اینکه قهوه برای اولین بار در منطقه اتیوپی در نزدیکی خاور میانه فعلی کشف شده است.

– یکی از این افسانه ها مربوط به قرن 9 .م در مورد جوان چوپانی به نام کالدی (Kaldi) در اتیوپی بود. او متوجه تغییر رفتاری عجیبی در گله بزهای خود شده بود. آن ها پس از اینکه از چرا بر می گشتند شب ها را نمی خوابیدند و بالعکس پر انرژی بودند و جنب و جوش میکردند. این بسیار اتفاق عجیبی بود و کالدی احتمال می داد آن ها چیزی خورده اند که شب ها هم کاملا سرحال بودند. او تصمیم گرفت آن ها را زیر نظر بگیرد. فردای آن روز وقتی کالدی گله را برای چرا به صحرا برد متوجه شد بزها از میوه قرمز رنگ درختچه هایی می خوردند و احتمال داد دلیل پر انرژی بودن دام های او همین میوه ها باشد. پس تعدادی از آن ها را چید و امتحان کرد. کم کم متوجه بالا رفتن انرژی بدن و سرحالی خودش شد. کالدی شگفت زده این موضوع را با یک راهب مذهبی در میان گذاشت و او نیز از آن دانه ها خورد و چنین اثر محرکی را در بدن خود حس کرد. برخی می گویند راهبان پس از فهمیدن این موضوع چنین چیزی را نپذیرفتند و آن میوه ها را شیطانی دانستند و دستور دادند میوه ها را در آتش بسوزانند. مدتی که از سوختن دانه ها گذشت عطر خوشایند مست کننده ای از دانه های برشته شده تمام فضا را پر کرد و همه حاضرین را شگفت زده نمود. از آن پس دانه قهوه مورد استفاده مردم قرار گرفت. آن ها دانه ها را پس از سوزاندن، پودر می کردند. سپس آن را دم میکردند و می نوشیدند. راهبان نیز جهت بیداری طولانی شبانه برای عبادت از این نوشیدنی استفاده می کردند.

– قبیله گالا افسانه بعدی در مورد کشف قهوه است. گالاها پس از اینکه این میوه های قرمز رنگ را یافتند خاصیت انرژی زا بودن آن را نیز کشف کردند. نحوه مصرف قهوه توسط این قبیله اینگونه بود که آن ها میوه قهوه را با کره آب شده شفاف مخلوط می کردند و نوشیدنی قوی و خوشمزه ای تهیه می کردند. این نوشیدنی توسط جنگجویان گالا پیش از هر نبردی مصرف می شد تا انرژی بالایی کسب کنند و در جنگ پیروز شوند.

– در داستان دیگری کاشف قهوه جوانی مراکشی به نام اکبر نورالدین ابوالحسن الشادی! ذکر شده است. البته کشف او مربوط به زمانی است که او در حبشه (اتیوپی) حضور داشت. یک روز متوجه شد وقتی پرندگان از میوه یک گیاه می خوردند بی وقفه و و خستگی ناپذیر پرواز می کردند. تصمیم گرفت خودش هم از آن ها امتحان کند. این باعث شد او پی به راز این دانه ها ببرد و دانه قهوه در این لحظه کشف شد.

– اما قصه به همین جا ختم نمی شود. روایت دیگری هم هست که کاشف قهوه را جوانی به نام عمر نامیده است. عمر مسلمانی بود که از موکا (Mocha) به اوصاب (Ousab) تبعید شده بود. او وضعیت مالی خوبی نداشت. یک روز از شدت فقر و گرسنگی زیاد به میوه های روی درختچه ای پناه آورد و از آن ها خورد اما تحمل مزه تلخ دانه ها را نداشت. ابتدا تصمیم گرفت آن دانه ها را تفت دهد و امتحان کند اما دانه ها بسیار سفت و محکم تر شدند. پس در تلاش بعدی آن ها را درون ظرف آبی ریخت و دم کرد و از دم کرده آن دانه ها نوشید. او نه تنها از شدت گرسنگی اش کمتر شده بود بلکه احساس انرژی بسیاری کرد. پس از کشف قهوه توسط عمر و آشنایی مردم با آن، او به موکا برگشت و باعث شد همه از او به عنوان یک قهرمان یاد کنند.

 

 

اولین مزرعه کشت قهوه

بسیاری از قهوه شناسان خواستگاه اصلی قهوه را غرب کشور اتیوپی می دانند اما اولین زمین هایی که زیر کشت قهوه رفتند و پرورش دانه های قهوه را آغاز نمودند مربوط به کشور یمن است (1450.م). یمن به خاطر شرایط آب و هوایی و نوع خاک زمین هایش مناسب کاشت گیاهان دیگر نبود اما قهوه به خوبی در آن رشد می کرد. عامل کشت قهوه در یمن هم همین موضوع بود. یمن تا 200 سال تنها منبع تولید کننده قهوه در دنیا به حساب می آمد. آن ها این نوشیدنی لذت بخش و جذاب را qahva یا kahwah نامیدند و منظورشان چیزی بود باعث بی خوابی می شود. آن زمان نام قهوه عربی از بندرگاه موخا در ساحل دریای سرخ به گوش بسیاری از کشورهای دیگر رسید. بندر موخا به عنوان اصلی ترین مرکز مبادله و صادرات قهوه به سراسر دنیا مطرح شده بود. سرانجام در قرن 16.م حمل و نقل قهوه به کشورهایی نظیر عربستان، ترکیه، ایران، مصر، سوریه و … آغاز شد. یکی از دلایل گسترش نوشیدن قهوه در بین مسلمانان توانایی بیدار ماندن های شبانه جهت عبادت های بی وقفه بود.

 

 

ممنوعیت مصرف قهوه در بین مسلمانان

پس از محبوبیت قهوه در بین کشورهای مسلمان، مکان هایی به نام قهوه خانه (kahveh kanes) به عنوان محلی برای سرو قهوه ایجاد شدند. مردم در این مکان ها دور هم جمع می شدند و قهوه می نوشیدند. کم کم قهوه خانه ها به محلی برای مباحثه و تبادل نظر و جلسات مردم تبدیل شد تا جایی که در عربستان از قهوه خانه ها به عنوان مدرسه خردمندان یاد می شد. در سال 1511.م حاکم مکه با نام خیربی از ترس اینکه مردم بخاطر نوشیدن قهوه در قهوه­خانه­ها جمع شوند و تصمیم به مخالفت با او بگیرند دستور به ممنوعیت نوشیدن قهوه و بستن قهوه­خانه­ها داد. در پی این اتفاق مردم دست به شورش هایی زدند. چنین مواردی در قاهره و اتیوپی نیز اتفاق افتاد. نکته مثبت ماجرا این جا بود که این محدودیت ها مدت زیادی دوام نیاوردند و با رفع ممنوعیت، مردم دوباره به نوشیدن قهوه پرداختند. عاملی که باعث شد قهوه نوشی در بین مسلمانان بیش از پیش گسترش یابد.

 

 

انحصار قهوه توسط مسلمانان

در ابتدای قرن 16.م اهالی کشور عربستان و مسلمانان آفریقا از اینکه تنها تولیدکنندگان قهوه در دنیا لقب گرفته بودند بسیار خرسند بودند و تلاش های زیادی جهت انحصاری بودن تولید آن نمودند. آن ها قوانینی را برای انحصار قهوه وضع کردند که طبق آن صادرات دانه های بارور قهوه ممنوع شد. آن ها برای جلوگیری از بارور بودن دانه ها، آن ها را می جوشاندند و با ریختن پوسته، دانه ها غیر بارور می شدند. به این ترتیب جلوی قاچاق این محصول با کالاهای گرانبها و ارزشمند گرفته می شد.

در همان سال ها یکی از مسلمانان هندی به نام بابابودان که جهت زیارت خانه خدا و اعمال حج به عربستان رفته بود پس از چشیدن قهوه و تجربه بی نظیر آن تصمیم گرفت این گیاهان را در هند پرورش دهد اما وقتی فهمید دانه های بارور قهوه را نمی توان از عربستان خارج کرد تصمیم گرفت اینکار را مخفیانه انجام دهد. او تعدادی از دانه ها را پنهان کرد و با خود به کشورش برد. پس از بازگشت به هند شروع به پرورش مخفیانه قهوه می کند. کم کم کار او علنی می شود و روز به روز گسترش می یابد و امروز هند که یکی از تولیدکنندگان بزرگ قهوه در دنیاست، صنعت قهوه خود را مدیون بابابودان می داند و هندیان جهت ادای احترام به او، منطقه ای را نیز به اسم او نامگذاری کرده اند.

 

گسترش قلمرو قهوه به امپراطوری عثمانی

طی لشگرکشی های امپراطوری عثمانی سرانجام در قرن 16.م عربستان تحت سیطره عثمانی ها درآمد. این خود عاملی بر گسترش قهوه و ورود آن به نواحی دریای مدیترانه شد و در اواسط قرن شانزدهم به استانبول که یکی از شهرهای مهم آن زمان بود راه یافت. کم کم پای قهوه خانه ها به این نواحی هم باز شد و قهوه در این نواحی نیز به محبوبیت رسید.

 

 

پیش بسوی اروپا

آوازه قهوه در اروپا از کلیسا ها شروع شد. آن ها متوجه شده بودند مسلمانان به یک نوشیدنی دست پیدا کرده اند که در بین مردم هم بسیار محبوب شده است و تجار مسلمان نیز سود های زیادی از آن کسب می کنند. پاپ کلمنت هشتم با فهمیدن این موضوعات خودش تصمیم می گیرد این نوشیدنی را امتحان کند. او پس از نوشیدن قهوه و آشنایی با طعم بی نظیرش آن را شیطانی دانست و گفت مسیحیان نیز باید همانند مسلمانان یک نوشیدنی ایجاد کنند.

در طول قرن 16 و 17 م بسیاری از تجار اروپایی بارها و بارها قهوه را نوشیدند و برای قاچاق و تولید  این محصول که در انحصار مسلمانان بود وسوسه شدند. اما آن ها هرگز موفق نشدند. علت مشخص بود. قهوه برای آنکه رشد کند نیاز به آب و هوای گرم و استوایی دارد و چنین شرایطی برای تولید قهوه در اروپا یافت نمی شد.

اما سرانجام در سال 1696.م هلندیان این محصول را از هند به جزیره باتاویا (جاکارتا-اندونزی کنونی) که مستعمره هلند بود منتقل کردند. آن ها این گیاه را در آنجا پرورش دادند و برخلاف تلاش های قبلی اینبار یه موفقیت رسیدند. آن قهوه ها جاوا نامیده شدند و تا امروز نیز با همین نام شناخته می شنوند و این گونه قهوه از انحصار مسلمانان خارج شد. در نهایت از قهوه از همین مناطق به سرتاسر جهان راه می یابد و کشت قهوه تا کارائیب و آمریکای جنوبی نیز گسترش می یابد.

 

 

قهوه به آمریکا می­رود

اواسط قرن 17.م قهوه توسط بریتانیایی‌ها را به شهر نیویورک صادرشد. در سال 1773.م، آمریکایی ها پس از برگزاری مراسم جشن سالیانه چای بوستون، شروع به سرو قهوه و نوشیدن آن نمودند. نوشیدن چای یک سنت بریتانیایی تلقی می شد و آمریکایی ها برای نشان اعتراض و مخالفت خود دست به چنین کاری زدند. چای یکی از منابع پردرآمد بریتانیای کبیر بود و بسیاری از آمریکایی ها احساس می‌کردند که با اولویت دادن به قهوه پیام عدم نیازشان به چای را به بریتانیا خواهد رساند.

 

سال های شکوفایی قهوه

قرن 19 و 20 میلادی را می توان به عنوان سال های شکوفایی قهوه معرفی کرد. در این سال ها علاوه بر چند برابر شدن تولید قهوه در سراسر دنیا، ایجاد روش های نوین بسته بندی، ساخت دستگاه های مکانیکی و برقی برای سرو نوشیدنی قهوه، رشد روز افزون تعداد برشته کاری های تخصصی قهوه و بسیاری از موارد دیگر، مردم را به سمت این نوشیدنی سوق داد و روز به روز بر محبوبیت آن اضافه کرد. امروز از اتفاقات و عوامل رشد قهوه در در این سال ها به نام های موج اول و دوم قهوه یاد می شود. بعدا در مقاله دیگری به جزئیات سرگذشت قهوه در این سال ها خواهیم پرداخت.

 

قهوه در دنیای امروز

امروزه قهوه بسیار محبوب است و به عنوان بخش جدایی ناپذیر زندگی بسیاری از افراد تلقی می شود. تا جایی که حتی فضانوردان هم در ایستگاه های فضایی خود این نوشیدنی را با دستگاه های مخصوص سرو می کنند. تخمین زده می شود روزانه چیزی حدود دو میلیارد فنجان قهوه توسط مردم دنیا مصرف می شود. قهوه برای رسیدن به چنین سطحی سفر ماجراجویانه ای را گذرانده است. همان طور که خواندید تاریخچه قهوه سرشار است از وقایع و اتفاقات، ممنوعیت ها، قهرمانی ها، ترس ها و لذت ها. پس به سادگی از نوشیدن یک فنجان قهوه عبور نکنید. با نگاهی به گذشته قهوه متوجه خواهید شد که به راستی هر فنجان قهوه تکه ای از تاریخ و سرگذشت قهوه را روایت می کند. پس از آن به سادگی عبور نکنید و از آن لذت ببرید.

 

برای مشاهده ترکیبات دان های قهوه فروشگاه اینترنتی قهوه گنو می تونید از اینجا وارد صفحه فروشگاه بشید و با محصولات باکیفیتمون آشنا بشید.

باتشکر- تحریریه گنو